Op zoek naar de ziel van Ultima Thule

Het budget voor het Finse paviljoen voor de Triënnale van Milaan in 1951 was zo klein, dat er geen mensen konden worden ingehuurd om het op te bouwen. De ontwerper ervan, Tapio Wirkkala, kon niet anders dan die klus zelf aanpakken samen met zijn timmerman. Toen hij op een ochtend arriveerde, had iemand de troostende woorden 'Viva Finlandia' in het stof op een ruit geschreven.

Iittala Journal Ultima Thule — Wirkkala haalde de inspiratie voor veel van zijn werk uit dingen als zwartgeblakerd hout en smeltend ijs. Daarmee creëerde hij een stijl waarin je de puurheid van het hoge noorden terugvindt.

In 1951 worstelde Finland nog met het trauma en de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Wirkkala zag de Triënnale van Milaan, destijds de meest prestigieuze designexpositie ter wereld, als een geweldige kans. Finland moest opnieuw op de kaart worden gezet, als bakermat van een nieuwe moderne ontwerpstijl die niet alleen was gebaseerd op modernistische principes, maar juist ook op de ambachtelijke tradities en natuurlijke schoonheid van het land.

Zijn strategie bleek zeer succesvol; niet alleen voor Finland en de rest van Scandinavië, maar ook voor hemzelf. Met het Finse paviljoen toonde Wirkkala zich een begaafde, charismatische en vindingrijke pionier van een vriendelijkere, subtielere en natuurlijkere interpretatie van het modernisme. In een wereld die in het teken stond van de Koude Oorlog en de atoomdreiging bleek deze interpretatie uitermate populair.

Het was niet de eerste keer dat modern Fins design internationale bekendheid verwierf. Architect Alvar Aalto deed dat al in 1933 met zijn meubelen van berkenmultiplex voor het Londense warenhuis Fortnum & Mason's. Zijn ontwerpen waren zo populair dat Engeland zijn grootste afzetmarkt werd. Zelfs de progressiefste Britten vonden de gewelfde vormen en natuurlijke materialen aantrekkelijker dan de geometrische vormen en het koude glas en metaal dat door veel Europese modernistische designers werd gebruikt.

Ultima Thule collectie bekijken

TAPIO WIRKKALA

Tapio Wirkkala (1915-1985) was een designgenie met vele talenten. Hij wordt door velen gezien als de leidend figuur van de moderne Finse industriële kunst. De portfolio van Wirkkala varieert van glas, meubels en productdesign tot beeldhouwwerken, ruimtelijke ordening, kunst, graphics en zelfs Finse bankbiljetten. Naarmate hij internationaal bekender werd ging Wirkkala overal ter wereld exposeren, maar hij was in wezen teruggetrokken persoon. Het liefst was hij op een afgelegen plek midden in de bossen van Midden-Finland, waar prototypes met een helikopter werden bezorgd omdat je er met de auto niet kon komen. In de natuur vond hij de inspiratie voor de vormen voor zijn producten en kunst. Tijdens zijn ongelooflijk productieve loopbaan won Wirkkala vele prijzen, waaronder drie gouden medailles op de Triënnale van Milaan, de Lunning-prijs en de Prins Eugenius-medaille.

In 1955 ging Wirkkala naar New York om te gaan werken voor Raymond Loewy, de beroemdste industrieel ontwerper van die tijd. Wirkkala greep de kans om te leren over industrieel ontwerp en massaproductie met beide handen aan, want in Finland bestonden die niet op een dergelijke schaal. Hij was vooral geïnteresseerd in de technische innovatie die plaatsvond in de VS, op het gebied van productieprocessen en modelleringstechnieken.

Na zijn terugkeer naar Finland verdeelde Wirkkala zijn tijd tussen zijn studio in Helsinki en een kleine woning met werkplaats in de afgelegen streek Inari in Noord-Lapland. In de vredige rust van Lapland kon hij bijkomen van zijn vele reizen en had hij de ""afstand om te denken en me te concentreren"", zoals hij het zelf stelde.

Het Ultima Thule glaswerk dat hij in de jaren 60 voor Iittala ontwierp, demonstreerde zijn relatie tot de natuur op sublieme wijze. Ultima Thule is een opvallende en meteen herkenbare uitbeelding van druipende ijspegels in het Lapland waar hij zo van hield. Wirkkala besteedde duizenden uren aan het perfectioneren van een grafieten mal waarmee hij het gecompliceerde effect kon maken. De mallen en prototypen werden per boot vervoerd van de glasfabriek van Iittala naar zijn werkplaats in Inari, die niet over land bereikbaar was.

Het oorspronkelijke Ultima Thule glaswerk was niet alleen betaalbaar, maar werd ook op grote schaal verkrijgbaar toen hij het design aanpaste voor een fles die van 1970 tot 2000 werd gebruikt door het wodkamerk Finlandia. Daarmee benadrukte hij de democratisch denkwijze die zo essentieel is voor de internationale aantrekkingskracht van Scandinavisch design. Toen in de jaren 2000 Scandinavische tv-series populair werden, zagen Britse en Amerikaanse kijken tot hun verbazing dat de Jacobsen-stoelen en Henningsen-lampen die zij als elitair beschouwden, ook in de huizen van de gewone man aanwezig waren.

De kwaliteiten van warmte, inclusiviteit, natuurlijkheid, vakmanschap en authenticiteit hebben sindsdien de basis gevormd voor de populariteit van Scandinavisch design. Een ook nu zijn ze weer extra aantrekkelijk, in een tijd waarin mensen zich zorgen maken over klimaatverandering, misstanden bij bedrijven, de kloof tussen rijk en arm, de vluchtelingencrisis, de gevolgen van nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie en de opkomst van politieke extremisme in het tijdperk van Trump, Poetin en Erdogan.

En ook nu gaan Scandinavische designers daar op ingenieuze manieren mee om; denk aan de gebruikersgerichte architectuur van Snøhetta in Noorwegen, de weergaloze Deense houten meubelen van Cris Liljenberg-Halstrøm en de datavisualisaties op de Finse site Lucify die ons de ernst van de vluchtelingencrisis doen inzien. Hoe uiteenlopend deze voorbeelden ook zijn, ze delen de menselijke kwaliteiten die Ultima Thule en ander Scandinavisch design als zo lang zo inspirerend maken.

Ultima Thule collectie bekijken