Een bezoek aan het atelier van Alfredo Häberli

ANNIINA KOIVU Laten we beginnen met je lange geschiedenis met Iittala. Een aantal van je projecten zijn nu al designklassiekers, zoals Essence uit 2001, Kids' Stuff uit 2003 en Origo uit 1999, het eerste gezamenlijke project met Iittala.

ALFREDO HÄBERLI Ik leerde Iittala kennen via een goede vriend van me, Stefan Ytterborn van Ytterborn & Fuentes uit Stockholm. Hij was bezig met het opzetten van internationale samenwerkingen voor de Relations collectie van Iittala, met designers zoals Konstantin Grcic, Björn Dahlström, Marc Newson, Antonio Citterio enzovoort. Ik hoopte ook mee te kunnen werken aan die serie, maar Stefan had een andere klus voor me, een veel moeilijkere. Hij wilde dat ik een nieuwe keramiekreeks ging produceren voor Rörstrand. 

AK Rörstrand was een traditionele Zweedse producent van porselein, die toen net deel was gaan uitmaken van de Iittala Group (tegenwoordig Fiskars). Jij komt uit een familie met een gastronomische achtergrond. Toen jij jong was, runden je ouders een succesvol restaurant in Argentinië.

AH Dat klopt, en ik denk dat die achtergrond ook zeer nuttig is geweest. Voor Origo benaderden we het heel analytisch. We vroegen ons af hoeveel items een mens nu eigenlijk echt nodig heeft thuis? Is er een alternatief voor een groot servies met allerlei specifieke items die je bijna nooit gebruikt, zoals een sauskom, een visschaal en een terrine? Daarmee hadden we een uitgangspunt, namelijk 'multifunctionele objecten', waarmee we het aantal items terugbrachten naar zeven.

AK De laatste versie van de reeks bevat nu drie borden van verschillende grootten en bekers en schalen in een paar varianten. Daarmee heb je universelere items gemaakt, waarvan je kunt eten en waarmee je kunt opdienen. Die zijn dus heel multifunctioneel.

AH Inderdaad. De kleine beker is een goed voorbeeld. Die kun je gebruiken als eierdop maar ook voor een digestief of om je pillen in te bewaren. De middelgrote beker is ideaal voor koffie, maar je kunt er ook olijven of andere snacks in doen. De beker heeft een kort en plat handvat, een bijna abstracte vorm die de beker meer dan alleen een koffiekop maakt.

AK De andere vinding bevindt zich aan de onderkant van elk item, een ring en een kleine knop in het midden.

AH Normaal gesproken is een schotel in het midden iets verdiept, zodat je kopje goed blijft staan. Wij hebben het tegenovergestelde gedaan en een verhoging toegevoegd.

AK Tapio Wirkkala gebruikte zo'n verhoging ook in zijn Captain collectie, die speciaal bedoeld was voor gebruik aan boord van een schip. 

AH Precies, alles dat je op elkaar stapelt, borden, bekers en schalen, kun je bovenop die kleine richel vastzetten. AK Origo was vanaf het begin revolutionair, ontving prijzen en staat inmiddels in designmusea. Vertel eens over de gekleurde strepen? AH Iedereen houdt van wat kleur op tafel. Ik ben niet zo goed met bloemen, dus ik dacht dat een regenboog wel wat kleur en flair zou geven aan het wit van het servies. In eerste instantie werd alleen de eierdop gekleurd. Die ging viral waarna de hele eerste productierun in een paar weken was uitverkocht. Uiteindelijk hebben we alle items van kleur voorzien en werd Origo deel van de Iittala Collection. 

AK Twee jaar daarna arriveerden de drinkglazen van Essence, precies op een belangrijk moment voor de Finse eetcultuur. De drinkgewoonten veranderden, buiten de deur eten kreeg meer cachet, voor het eerst kregen Finse restaurants een Michelinster en mensen gingen meer wijn drinken. 

AH Iittala sprong goed in op deze veranderingen.

AK Tot dan toe hadden de meeste wijnglazen in de catalogus een dikke steel. Zoals 'Tavastia' of 'Tapio' van Wirkkala en 'Kekkerit' en 'Jumbo' van Timo Sarpaneva.

AH Dat klopt. Daarvoor, en dan heb ik het over 20 jaar eerder, dronken de Finnen wijn uit een bier- of waterglas, als ze überhaupt al wijn dronken. Met dat in gedachten vroegen we ons opnieuw af hoeveel items je nu eigenlijk minimaal nodig hebt aan tafel. Het antwoord was zeven plus een karaf.

AK Essence is een heel elegante collectie van vrij grote, enigszins masculiene glazen die zijn gemaakt op basis van een nieuw en verrassend duurzaam glasrecept.

AH Ik wilde graag een mannelijke vorm, om Essence zich te laten onderscheiden van de traditionele, meer vrouwelijke uitstraling van wijnglazen. De verbinding tussen de kelk en de nogal lange steel moest heel delicaat zijn en de voet helemaal plat.

AK Hoe reageerde men daarop in de glasfabriek?

AH Ze vonden me nogal jong en naïef, en dachten dat dit de eerste keer was dat ik iets van glas has ontworpen. Maar gelukkig namen ze de uitdaging aan. De enige oplossing was om persglas te gebruiken en een nieuw materiaal te ontwikkelen dat hard en duurzaam was. 

AK Of zelfs onbreekbaar, zoals de Zwitserse kunstenaar Roman Signer heeft aangetoond. 

AH (Lacht) Inderdaad. We maakten 20 mallen zodat we de productie konden opvoeren naar 25.000 stuks per dag. Ze bestonden allemaal uit een steel van persglas die kon worden bevestigd aan verschillende kelken. Zo kwam alles samen. We zijn nu 20 jaar verder en Essence is nog steeds op vele dinertafels te vinden, zowel in restaurants als thuis.

'De-Signer' Roman Signer en Alfredo Häberli

AH Destijds waren we bang dat Essence te elegant was. Maar tegen de tijd dat Essence en Senta naast elkaar in de winkel stonden, was Essence al populair geworden. Ik zal je een geheimpje vertellen dat volgens mij mede verklaart waarom Essence zo populair is, niet alleen in Scandinavië maar ook daarbuiten. Omdat Essence zo groot is, lijkt het glas bijna leeg, ook al schenk je er flink wat wijn in!

AK Daarna heb je nog meer items toegevoegd aan de catalogus, door materialen te mixen en je op een nieuwe doelgroep te richten, kinderen. Kids' Stuff verscheen in 2003. 

AH In tijd was mijn zoon Luc ongeveer twee jaar oud. Het project verliep op een heel natuurlijke manier, want ik hoefde alleen maar naar hem te kijken. Zijn handen waren bijvoorbeeld nog te klein om een glas met één hand vast te kunnen houden. Maar de oplossing was niet om een gewoon glas 20% kleiner te maken; het probleem zat in de vorm. Dus heb een welving toegevoegd. Op dezelfde manier heeft het bestek een aangepast vorm waardoor een kind het gemakkelijker kan vasthouden. Doordat het uiteinde omhoog staat, blijft het bestek beter op de rand van het bord liggen en glijdt het er niet vanaf.

AK Je wilde kinderen serieus nemen.

AH Net zoals dat het goed is om normaal tegen ze te praten en naar hun ooghoogte te gaan, denk ik dat je ze ook de mogelijkheid moet bieden om dingen gemakkelijk te kunnen beetpakken. Waarom zouden ze gefrustreerd moeten raken omdat het niet lukt om je erwtjes op je lepel te krijgen?

AK Dat is voor volwassenen ook niet altijd eenvoudig...

AH Dat is waar, maar met mijn borden krijgen kinderen een tweede kans. Want als het bij het eerste randje niet lukt, kunt je het nog eens bij de buitenrand proberen. Eten moet geen moeilijk gedoe zijn, je moet ervan kunnen genieten.

AK In het algemeen is kinderservies van matige kwaliteit, omdat men denkt dat de kinderen er toch te oud voor worden of dat de spullen kapotgaan. Voor Kids' Stuff worden wel hoogwaardige materialen gebruikt; niet alleen keramiek, glas en metaal maar ook hout en plastic. 

AH De snijplank en het botermesje zijn van jeneverhout komen rechtstreeks uit mijn jeugd. We hadden 's ochtends en 's middags een pauze en aten dan brood met boter en suiker. Die pauzes zijn om negen en vier uur en worden ‘Znüni’ en ‘Zvieri’ genoemd. Op Zwitserse kleuterscholen is dat nog altijd het dagelijkse ritueel. Ik heb dat gebruikt om mijn eigen jeugd en de Finse tradities te combineren. Het idee achter het plastic dienblad heeft niets met fastfood of iets dergelijks te maken, zeker niet. Het is bedoeld om snel en makkelijk je vuile vaat mee naar de keuken te brengen. Mijn zoon at bijvoorbeeld altijd heel snel, want hij wilde weer gaan spelen. Dus met dat dienblad kon hij gemakkelijk nog even helpen met het afruimen van de tafel en daarna snel weer de hort op. Helaas was het blad duur om te maken. Waarschijnlijk is dat een van de redenen geweest waarom Kids' Stuff uiteindelijk uit productie is genomen.

AK Dit jaar viert Origo zijn 20-jarige jubileum en in 2021 is Essence aan de beurt. In de tussentijd werk jij weer aan een andere collectie.

AH We zijn bezig met een nieuwe serie in keramiek en glas, die een aanvulling moet zijn op Essence. Volgend jaar zul je zien wat we nu weer hebben bedacht.